Kołobrzeg w archiwum IPN – 19 (57). Powiat kołobrzeski w 1949 roku w relacji UB

Prawie wszystkie moje dotychczasowe publikacje dotyczyły lat 80-tych ubiegłego wieku. Wyjątkiem był artykuł opisujący działania band sowieckich w 1946 roku. W archiwum Instytutu Pamięci Narodowej znajduje się znaczny zbiór dokumentów z lat 1945-1989 odnoszący się do Kołobrzegu. Jestem pierwszym czytelnikiem tych archiwaliów, które czekają na poważne, naukowe opracowanie. Poniżej prezentuję jeden z tych dokumentów, tj. raport dekadowy za styczeń 1949 roku sporządzony w dniu 29 stycznia 1949 r. przez szefa Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kołobrzegu por. Stelmaszuka Piotra. Jest on skierowany do szefa Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie i opisuje sytuację polityczną w powiecie, działalność Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego oraz organizacji młodzieżowych i nauczycielstwa. Znaczna część uwagi poświęcona jest głównemu „wrogowi”, tj. duchowieństwu. Opisuje też administrację i samorząd, zawiera informacje dotyczące ludności niemieckiej, walki z wywiadem, sytuacji polityczno-gospodarczej i portu w Kołobrzegu. Autor raportu miał poważne problemy ze składnią, ortografią i pisownią, a w dokumencie aż roi się od przeróżnych błędów. Część z nich wynika z obiektywnych przyczyn, gdyż maszyna do pisania nie zawierała czcionki z literami typowo polskimi: „ą”, „ę”, „ó”, „ł”, „ń”, „ś”. Błędy te skorygowałem, aby poprawić czytelność tekstu. Wszystkie inne pozostawiłem zachowując w całości oryginalną pisownię, która nadaje dokumentowi dodatkowy niepowtarzalny koloryt. Dokument w całości liczy dziewięć stron maszynopisu i dlatego niezbędne były skróty, które zaznaczyłem w tekście.

„1/ SYTUACJA POLITYCZNA W POWIECIE

W obecnej dekadzie sprawozdawczej szeptana propaganda na terenie naszego powiatu przyjęła dwa kierunki, t.j. o rozpowszechnianiu wybuchu wojny Ameryki ze Związkiem Radziecki, jak donosi agentura z dnia 10.I.1949 r. otrzymano doniesienie od agenta „Szary” następującej treści:

Donoszę, że dnia 10.I.1949 r. Platosz ukrainiec spotykając się z kobietą Waszcz Rozalią z Korzystna, zaczęło szersze rozmowy w których opowiadała o tym, jak w Rosji ludzie pracują w Kołchozach, roboty po uszy, a jeść nie ma co, ludzie z głodu umierają, jak psy i gdy u nas będzie ten Rząd ci jest, też będzie tak samo. Ale mówi dalej Platosz ukrainiec, lepiej żeby się zmieniło i żeby przyszła Ameryka to było zupełnie inaczej. I musimy prosić Boga żeby jak najprędzej przyszła Ameryka, ale zdaje mi się, że i tak w tym roku będzie wojna.

Ob. Platosz zam. w Gromadzie Korzystno Nr. 16

Informator „Szary” otrzymał zadanie by ustalić z kąd posiada wiadomości Platosz, kto do niego przychodzi i jak często rozpowszechnia wiadomości oraz starać się an powyższe fakty podać świadków. (…)

Dnia 25.I.1949 r. otrzymano doniesienia od informatora „Znany”, który donosi:

Donoszę, że dnia 20.I.1949 r. udaliśmy się wozem manewrowym do portu po zabranie pustych wagonów i plateworm, po przyjeździe do portu, siedząc na parowozie ob. Kamiński Kazimierz przetokowy stacji kolejowej Kołobrzeg, patrząc na port, że nie ma statków i nie ładuje się węgla, powiedział, że na pewno będzie zawierucha, bo nie ma statków i węgla na stacji, na pewno  wstrzymali wszystko, ja słysząc te słowa powiedziałem, że przyjdą Amerykanie, albo Anglicy, to będzie lepiej, na to ob. Kamiński powiedział, masierozumieć, że będzie lepiej, słyszał to maszynista Tomkiewicz Edward i pomocnik maszynisty nazwiska nie znam.

W związku z powyższym informator „Znany” otrzymał zadanie, by podał szczegółową charakterystykę, wraz z zaznaczeniem jego oblicza politycznego.

2/ STRONNICTWO LUDOWE

Jak podawałem w poprzednim raporcie dekadowym, że Zarząd Powiatowy Stronnictwa Ludowego nie przejawia aktywnej działalności po linii swej partii, ogranicza się do minimalnych wykonań, poleceń Woj. władz S.L. W dniu 16.I.1949 r. odbyły się walne zjazdy gminnych S.L., na którym referat polityczno-organizacyjny wygłosił przedstawiciel Pow. Zarządu Lachowicz, podkreślając konieczność oczyszczenia szeregów S.L. z nierobów i szkodników politycznych wskazanych instrukcją władz naczelnych S.L. W dyskusji zabierali głos członkowie, Pawlak, Majder, Zawada i inni. Wyjaśniali oni, że powodem wszelkich nieaktywności był brak zainteresowania Zarządu Powiatowego, który nie odbył w ciągu roku żadnego zebrania, (…). W dyskusji i nad sprawami oczyszczenia szeregów, które napotykały na reakcję, część obecnych. Prezes Majder przedstawił sprawę, że rolnicy nie są szkodnikami gospodarczemi, a szkodnikami tymi są sojusznicy (Sowieci), którym wolno wszystko niszczyć, palić, itd., a MO nie zwraca na to uwagi, natomiast, gdy chłop z jakiejś walącej i niszczejącej się budowli bierze jakiś kawałek drzewa do remontu swoich zabudowań, to MO  zapak…[kilka liter nieczytelnych] mandat, w dalszym ciągu ob. Pawlak i ob. Maider, oraz pozostali stwierdzili, że chłopom S.L. dzieje się krzywda, gdyż cały ich szereg uznano za bogaczy wiejskich i eliminowano z Rad narodowych. (…)

6/ DUCHOWIEŃSTWO

Jak podawałem w poprzednim raporcie dekadowym o nadesłaniu sprawy formularz pod kryptonimem „Kapitan”, który to na terenie Białegostoku utrzymywał kontakty z podziemiem, pomagając im materialnie. Według otrzymanych danych agenturalnych i oficjalnych, że w/w na terenie naszego powiatu występuje na kazaniach, jako wielki patriota nawołując ludzi, by wykonywali wszelkie zarządzenia władz państwowych, starać się żyć w dobrych stosunkach z przedstawicielami władz w Zarządzie, w partiach politycznych oraz z miejscową ludnością. Dla potwierdzenia podaję doniesienie agenta „Klucz”.

W dniu 30.XII.1948 r. jako w dzień imienin ks. Elgeniusza Klosowskiego, kobiety złożyły się gotówkowo, kupiły obraz religijny, kobiety z Kółka Różańcowego, jak również dziewczęta z tego Kółka w liczbie około 30-tu. Poza tym urządziły wspaniałą kolację na cześć solenizanta z winem, wędliną, cherbatą i ciastem. W porze około godz. 18-tej poprosili księdza, gdzie wręczyły obraz i składały życzenia, przyjęcie odbyło się w biurze parafialnym, około godz. 20-tej ksiądz pozostawił kobiety, a przeszedł się do prywatnego pokoju, gdzie byli zaproszeni przez księdza z Rady Parafialnej Maksymiuk z żoną, Czapski z żoną, Kuczyński i Kit, pyzatym byli Rach Józef, Wiesiński Józef, Dur Jan, Chrząszcz z żoną, oraz organista i kościelny.

W okresie święta ksiądz głosił kazanie na temat, ażeby młodziesz czysta była, gdyż obecnie na choroby weneryczne 25% ludzi choruje,  jak również żeby młodzież mniej wódki piła. (…)

Agent „Klucz” otrzymał zadanie, by podał szczegółową charakterystykę z zaznaczenie oblicza politycznego, na osoby kontaktujące się z księdzem oraz ustalić z pośród kogo przeprowadził zbiórkę i kogo upoważnił do przeprowadzenia zbiórki.

7/ ADMINISTRACJA I SAMORZĄD.

Jak już podawałem w poprzednim raporcie sprawozdawczym, odnośnie antypaństwowych napisów w ubikacji w Starostwie Powiatowym, nadmieniam, że w obecnej dekadzie równocześnie zanotowano tet sam wypadek.

W związku z tym przeprowadzamy szczegółowe dochodzenie o wynikach, które znajduje w następnym raporcie.

W związku z tym, że były Starosta Zarebski pozostał usunięty z partii PPS, oraz pozostał zdjęty ze stanowiska Starosty w dniu 22.I.1949 r. Pozostał urządzony wieczór pożegnalny w restauracji pod Ratuszem. Przybyło 80-t pracowników ze Starostwa Powiatowego, w wyniku dotychczas przeprowadzonego wywiadu ustalono, że rozchodowano na tę libację około 50… [kilka cyfr nieczytelnych]. Pieniądze te prawdopodobnie pochodzić mają z majątku Starostwa który został zlikwidowany, jednocześnie z ww. pracownicy Starostwa oraz inni znajomi dla Starosty obecnego Umiastowskiego otrzymali prezenty swe. Obecnie prowadzimy dochodzenie, na jakiej podstawie prawnej Starostwo Powiatowe pozwoliło z majątku rozchodować tę sumę pieniężną na pożegnanie Starosty Zarebskiego Leonarda, o wynikach dochodzenia powiadomię następnym raportem.

8. LUDNOŚĆ NIEMIECKA I WSPÓŁPRACA Z NIEMCAMI.

Jak podawałem w poprzednim raporcie dekadowym, że w gminie Robuń pracuje osobnik, który służył w wojsku niemieckim. Po przeprowadzeniu wywiadu ustalono, że służył w Armii niemieckiej we Francji, a później  wstąpił do Armii Andresa, gdzie służył w formacji lotniczej. Pełnił funkcję sanitariusza.

W związku z powyższym postanowiono: usunąć z zajmowanego stanowiska z pomocą sekretarza PZPR . Ze swej strony wzięliśmy pod obserwację agenturalną.

9/ WALKA Z OBCYM WYWIADEM

W obecnym okresie sprawozdawczym otrzymano jeden meldunek oficjalny oraz jeden w toku przeprowadzenia rozmowy. (…)

W związku z przeprowadzoną rozmową z dnia 13.I.1949 r. z płk. Kontr-rozwietki Radzieckiej z Boden-Hagen pow. Kołobrzeg stwierdziłem, że Tyszczuk Teodor (…), zajmował się na terenie naszego pow. werbunkiem sieci agenturalnej na rzecz obcego wywiadu, ponadto stwierdziłem, że w/w bym …. [kilka liter nieczytelnych] Armii Czerwonej i w czasie okupacji pracował z wywiadem niemieckim. Współpracownicy jego – jak stwierdził płk Kontr-rozwietki Radzieckiej zostali aresztowani i skazani po 25 lat więzienia przez Sąd Radziecki. Nadmieniam przytym, że w aktach tut. Urzędu stwierdziłem o zatrzymaniu w dniu 11.XII.1946 r. Tyszczuka Teodora o współpracę z niemcami…[fragment nieczytelny] przekazanie go do Prokuratury Sądu Okręgowego w Koszalinie, gdzie został zwolniony, po zwolnieniu przez Prokuraturę Sądu Okręgowego w Koszalinie Tyszczuk Teodor wymeldował się z naszego powiatu w dniu ….IX.1947 r. [fragment nieczytelny] i wyjechał do Miasta Szczecina.(…)

10/ SYTUACJA POLITYCZNO GOSPODARCZA.

Na terenie naszego powiatu ogólna sytuacja gospodarcza zadawalająca, ludność naszego powiatu nie odczuwa braku tłuszczu, ani innych artykułów pierwszej potrzeby, w związku z nowym systemem płac zauważam wśród pracowników zadowolenie, wrogiej działalności w tym kierunku nie zanotowano.

Jak już podawałem w poprzedniej dekadzie sprawozdawczej o majątkach Państwowych, które to są obsadzone przeważnie przez wrogi element postanowiono w porozumieniu z sekretarzem Pow. PZPR przystąpić do usuwania zespołowych i rządców obcych nam klasowo, a obsadzić przez członków partii, którzy to w zupełności podołają swoim zadaniom.

Dnia 8.I. 1949 r. informator „Zimny” donosi co następuje:

Donoszę, że dnia 7.I. 1949 r. o godzinie 12-tej w majątkach nastąpiło rozwalenie traktorów, w czasie młócki w Kalinowku. Traktor ten jest w 70% zniszczony. (…)

11/ PORT

Port Kołobrzeski przystosowany ściśle do przeładunku węgla zdolność do przeładunku sięga ponad 1000 ton na dobę, w planie jest zmontowanie jeszcze jednego dźwigu, oraz uruchomienie kilku transporterów, co podniesie wydajność przeładunku, wszelkie prace w porcie, które dotychczas  były w zakresie Kapitanatu Portu przyjęła firma Państwowa Szczecińska  „Hidrotrest”, która już prowadzi odbudowę Mola, ogółem pracowników  zatwierdzonych w porcie, tak umysłowych, jak i fizycznych jest 200-tu osób czynnych jest 6 firm maklerskich, każda z tych  firm posiada tylko po jednym pracowniku, gdyż są to tylko placówki. Element zatrudniony w porcie szczególnie na kierowniczych stanowiskach to przeważnie inteligencja przedwojenna, którzy już przed wojną pracowali w tym kierunku, nastawienia ich do obecnego ustroju nie jest całkowicie przychylne, natomiast robotnicy fizyczni to przeważnie są zwykli robotnicy przedwojenni, pochodzące przeważnie z Polski Centralnej. Wszyscy Ci ludzie mają możność w ten czy w inny sposób stykać się z załogami statków wpływających do portu i uprawianie kantu lub przemytu przed uprawianiem tego staramy się zabezpieczyć tam posiadaną agenturą oraz zbudowaniem nowej sieci agenturalnej. Statki do portu w Kołobrzegu wpływają przeważnie szwedzkie i duński oraz częściowo norweskie, fińskie i holenderskie.

Załogi tych statków wychodząc na miasto pomimo, że są kontrolowane przez Urząd Celny, często uprawiają handel obcą walutą, sprzedając zegarki i niektóre rzeczy. (…)

STAN ARESZTOWNYCH

Stan aresztowanych na dzień 1 lutego 1949 r. w areszcie przy pow. Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Kołobrzegu wynosi 17 osób;

Za szeptaną propagandę 1 osoba

Za sabotaż 2 osoby

Za nielegalne posiadanie broni 4 osoby w tym dwie bez sankcji zatrzymane w dniu 28.I.1949 r.

Za napad rabunkowy z bronią w ręku 4 osoby

Za współudział w napadzie rabunkowym 5 osób

Za współpracę z okupantem 1 osoba”

Przedstawione znaczne fragmenty raportu wymagają obszernego komentarza, na który brak jest miejsca w ramach tej publikacji. Młodsi czytelnicy, tj. poniżej 50-tki zapewne nie wiedzą, co to była „szeptana propaganda”. Jest więc dobra sposobność, aby zapytać starszych o różne obco obecnie brzmiące terminy. W raporcie jest sporo rusycyzmów i nowomowy ubeckiej i dla lepszej czytelności powinienem dołączyć słowniczek tłumaczący na język polski wiele dziwnych słów i zwrotów. Uznałem jednak, że moi czytelnicy to ludzie zdolni i jeżeli nie wszystko zrozumieją, to na pewno prawidłowo odczytają kontekst.

Na zakończenie chciałbym podzielić się osobistą refleksją. Im więcej czytam dokumentów wytworzonych przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego i Służbę Bezpieczeństwa, tym bardziej cieszę się, że formalnie już ich nie ma. Radość nie jest pełna, bo wszak – „historia kołem się toczy”. Moje publikacje mają przypominać to, co było, aby zaraza bolszewicka nie powróciła.

Adwokat Edward Stępień

Napisane przez:

Zostaw komentarz

Musisz być zalogowany aby komentować.