Wybory Samorządowe – część II

Jednym z podstawowych pojęć prawa wyborczego jest czynne i bierne prawo wyborcze. Prawo wybierania, czyli czynne prawo wyborcze w wyborach do  organów stanowiących jednostke samorządu terytorialnego (tj. rad gmin, powiatów i sejmiku wojewódzkiego) ma obywatel polski, który w dniu głosowania kończy 18 lat i stale zamieszkuje na terenie odpowiednio gminy, powiatu czy województwa. Ponadto w wyborach do rad gmin czynne prawo wyborcze przysługuje również obywatelowi Unii Europejskiej, niebędącemu obywatelem polskim, który w dniu głosowania kończy 18 lat i stale zamieszkuje na terenie gminy. Jest to prawo ograniczone wyłącznie do gminy, gdyż obywatel Unii Europejskiej nie ma prawa do głosowania w wyborach do rady powiatu i sejmiku województwa, ale ma prawo głosowania w wyborach wójta , burmistrza czy też prezydenta miasta. W dalszej części jeśli będę pisał o wyborach wójta, to oznacza to również wybory burmistrza czy prezydenta miasta. W wyborach wójta mają prawo głosowania osoby mające prawo wybierania do rady gminy, a więc również zamieszkali na terenie gminy obywatele Unii Europejskiej nie będący obywatelami polskimi. Nie ma prawa głosowania osoba, która jest pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem Sadu lub Trybunału Stanu, bądź jest ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem Sądu.

Bierne prawo wyborcze (a więc aby być wybranym do rady gminy, powiatu lub sejmiku), posiada osoba mająca prawo wybierania tych organów. Oznacza to, że wybranym na radnego gminy może być również obywatel Unii Europejskiej, który nie jest obywatelem Polski, pod warunkiem stałego zamieszkania w danej gminie. Jednakże w wyborach na wójta obywatel Unii Europejskiej nie ma biernego prawa wyborczego, gdyż wymagane jest obywatelstwo polskie. Przeszkodą nie jest posiadanie podwójnego obywatelstwa. Kandydatem na wójta może być osoba zamieszkała w innej gminie, ale obowiązuje cenzus wieku – 25 lat.

Prawa wybieralności nie ma osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwa umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. Nie jest istotne czy kara pozbawienia wolności jest zawieszona. Niektóre przestępstwa można popełnić umyślnie jak i nieumyślnie, np. spowodowanie wypadku drogowego. Decydujące znaczenie ma więc treść konkretnego wyroku. Przeszkodą aby zostać wójtem lub radnym, jest również prawomocne orzeczenie Sądu, stwierdzające utratę prawa wybieralności. Orzeczenia takie zapadają na podstawie ustawy z dnia 18.10.2006 roku w sprawach o kłamstwa lustracyjne. Prawa wybieralności nie ma też obywatel Unii Europejskiej, niebędący obywatelem polskim, pozbawiony prawa wybieralności w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem. Na marginesie tych przepisów kodeksu wyborczego, który wprost mówi o obywatelstwie Unii Europejskiej wielu teoretyków prawa kwestionuje istnienie bytu nazywanego „obywatel Unii Europejskiej”, gdyż podpisanie umowy międzynarodowej jest co najmniej niewystarczające do powstania obywatelstwa.

Kodeks wyborczy stwarza przeszkodę na przyszłość (nie dotyczy to wyborów obecnych i za 4 lata), że wójtem nie może być osoba, która została uprzednio dwukrotnie wybrana na wójta.

Aby wykonać w praktyce czynne prawo wyborcze, czyli aby oddać swój głos w wyborach samorządowych, należy znaleźć się w rejestrze wyborców. Stały rejestr wyborców obejmuje osoby stale zamieszkujące na obszarze gminy, którym przysługuje prawo wybierania. Każdy może być ujęty tylko w jednym rejestrze wyborców. W przypadku zmiany miejsca zamieszkania, wpisanie do jednego rejestry powoduje wykreślenie z poprzedniego w innej gminie.

Rejestr wyborów stanowi zbiór danych osobowych, obejmujących imię i nazwisko, imię ojca, datę urodzenia, numer pesel i adres zamieszkania. Rejestr składa się z części : „A” i  „B”. Część „A” obejmuje wyłącznie obywateli Polskich i część „B”  tzw. obywateli Unii Europejskiej nie będących obywatelami Polski, stale zamieszkujących na obszarze gminy i uprawnionych do korzystania z praw wyborczych w Rzeczpospolitej Polskiej. W rejestrze „B” wymienia się imię i nazwisko, imię ojca, datę urodzenia, obywatelstwo państwa członkowskiego UE, numer paszportu lub innego dowodu tożsamości oraz adres zamieszkania. Rejestr wyborców prowadzi gmina jako zadanie zlecone i jest udostępniany na pisemny wniosek do wglądu w urzędzie gminy. Wniosek taki może zgłosić każdy. Rejestr wyborców służy do ustalenia okręgów wyborczych. Generalnie rejestr wyborców potwierdza prawo wybierania, oraz prawo wybieralności.

W przypadku, gdy wyborca mieszka stale na terenie gminy ale nie ma stałego miejsca zameldowania, może być wpisany do rejestru wyborców, gdy złoży w urzędzie gminy pisemny wniosek, zawierający imię i nazwisko, imię ojca, datę urodzenia i numer pesel, oraz dołączy kserokopię ważnego dokumentu stwierdzającego tożsamość i pisemną deklarację, dotyczącą zamieszkania i obywatelstwa. Wójt jest zobowiązany w terminie 3 dni wydać decyzję o wpisaniu do rejestru wyborów lub odmowie, ustalając miejsce faktycznego stałego zamieszkania. Od decyzji w sprawie odmowy wpisania do rejestru wyborców przysługuje prawo wniesienia skargi do właściwego miejscowo Sądu Rejonowego w terminie 3 dni za pośrednictwem wójta.

Sąd rozpoznaje skargę w postępowaniu nieprocesowym i na wydanie rozstrzygnięcia ma również tylko 3 dni. Postanowienie Sądu jest ostateczne i nie przysługuje dalsze odwołanie.

Kodeks wyborczy przewiduje też wniesienie reklamacji na nieprawidłowości w rejestrze wyborców dotyczących:

̶            pominięcia wyborcy w rejestrze wyborców;

̶            wpisania do rejestru osoby, która nie ma prawa wybierania;

̶            niewłaściwych danych osobowych;

̶            ujęcie w rejestrze wyborców, osoby która nie zamieszkuje stale na obszarze gminy.

Każdy może wnieść reklamację, a wójt jest zobowiązany w ciągu 3 dni rozpatrzyć ją i wydać decyzję oraz ją uzasadnić, doręczyć osobie wnoszącej reklamację, oraz zainteresowanemu. Na decyzję nieuwzględniającą reklamacji  lub powodującą skreślenie z rejestru przysługuje w terminie 3 dni skarga do Sądu Rejonowego za pośrednictwem wójta, który może sam uwzględnić zarzuty i zmienić swoją decyzję.

Od rejestru wyborców należy odróżnić spis wyborców, który służy do przeprowadzania konkretnego głosowania w wyborach, które zostały zarządzone. Spisy wyborców sporządza się na podstawie rejestru wyborców w dwóch egzemplarzach, oddzielnie dla każdego obwodu głosowania, według miejsca zamieszkania wyborców, najpóźniej w 21 dniu przed dniem wyborów. Spis wyborców składa się z części A i z części B, analogicznie jak rejestr wyborców i zawiera dane, takie jak w  rejestrze wyborców. Nie jest możliwe w wyborach samorządowych dopisanie w spisie wyborców osób, które czasowo w dniu wyborów przebywają na terenie danej gminy. Na przykład wczasowicze stale zamieszkali na Śląsku czy w innym miejscu, nie mogą brać udziału w głosowaniu do rad gmin i w wyborach wójta. Takie uprawnienie służy tylko w wyborach do Sejmu, Senatu, do Parlamentu Unii Europejskiej, oraz Prezydenta RP.

Adwokat Edward Stępień