W kilku moich artykułach pojawiało się nazwisko Jacka Borcza, jako osoby działającej w Klubie Inteligencji Katolickiej (SOR „Opornik”), w ramach organizacji „Wolność i Pokój” oraz jako osoby skazanej na wieloletnie więzienie za odmowę służby wojskowej (w nowomowie esbeckiej napisano by, że „Borcz przechodzi przez materiały”). Czytając liczne dokumenty zgromadzone w Sprawie Operacyjnego Rozpracowania (SOR) „Kaktus”, która jest przechowywana w Instytucie Pamięci Narodowej w Szczecinie pod sygnaturą IPN Sz 00105/496 najbardziej zaintrygowało mnie, iż wniosek o zakończenie Sprawy Operacyjnego Rozpracowania pod kryptonimie „Kaktus” dotyczącej grup WiP na terenie województwa koszalińskiego zakończono w dniu 14 maja 1990 roku. Przypomnijmy, że 4 czerwca 1989 roku przyjmuje się jako datę odzyskania niepodległości i początek III Rzeczypospolitej. Sprawę SOR „Kaktus” zakończono więc w czasie, gdy formalnie nie istniała już SB, a Ministrem Spraw Wewnętrznych był Kozłowski rekomendowany przez Premiera Mazowieckiego.

Początki SOR „Kaktus” zawarte są w poniższej notatce służbowej:

„1. W dniu 14 lutego 1986 r. w obecności Zastępcy Szefa WUSW ds. SB w Koszalinie – płka A. Pudło odbyło się robocze spotkanie Szefa Wydziału WSW 8 Dywizji Zmechanizowanej – ppłka K. Kopackiego z przedstawicielami Departamentu III MSW – ppłk M. Kijewskim, por. W. Ostaszewskim, Wydziału III WUSW w Gdańsku ppor. A. Filocha oraz kierownictwa Wydz. III WUSW w Koszlinie – mjr B. Małeckim i kpt. K. Czarnowskim. W spotkaniu uczestniczył również Naczelnik Wydziału Śledczego WUSW w Koszalinie – ppłk K. Frydrychowicz.
2. Przedmiotem spotkania było podjęcie postanowień w związku z przekazaną przez Wydział WSW 8 Dywizji Zmechanizowanej informacją wskazującą na istnienie nielegalnej grupy na terenie Kołobrzegu.
3. W trakcie spotkania podjęto następujące postanowienia:
Na obecnym etapie wiedzy operacyjnej, odstąpić od działań likwidacyjnych wobec grupy, podejmując przedsięwzięcia zmierzające do pełnego rozpoznania zagrożenia; operacyjnego opanowania grupy oraz przejęcia inicjatyw.
– Wydział III WUSW w Koszalinie założy sprawę operacyjnego rozpracowania, którą obejmie osoby wchodzące w skład grupy nie rozpracowanej dotychczas przez Wydział WSW 8 DZ w Koszalinie. Wobec wszystkich natomiast figurantów przechodzących w obu prowadzonych sprawach podejmowane przedsięwzięcia operacyjne będą konsultowane i koordynowane przez obie jednostki (Wydział III WUSW w Koszalinie i Wydział WSW 8 DZ w Koszalinie).
– W tym celu opracowany zostanie wspólny plan przedsięwzięć operacyjnych zmierzających do:
a. rozpoznania zamierzeń grupy i wyeliminowanie możliwości realizacji przez nią działań o charakterze terrorystycznym;
b. niedopuszczenia do masowego kolportażu ulotek na terenie jednostek wojskowych ochranianych przez Wydział WSW 8 DZ oraz miejscach publicznych;
c. ustalenia składu osobowego redakcji, założeń programowych, inspiratorów i bazy poligraficznej, przygotowywanego nielegalnego wydawnictwa pt. „ORKUS” i podjęcia w stosownym czasie czynności przecinających dalszą nielegalną działalność propagandową.
– Wobec stwierdzenia faktu istnienia kanałów przerzutowych nielegalnej literatury z Gdańska na teren Kołobrzegu, w dalszych działaniach operacyjnych uwzględnić bieżące współdziałanie z Wydziałem III WUSW w Gdańsku.
– Ponadto w trakcie spotkania uzgodniono głównie kierunki dalszego wykorzystania w planowanych działaniach operacyjnych TW ps. „STRZELEC” pozostającego na kontakcie Wydziału WSW 8 DZ.

Podpisali Szef Wydziału Wojskowej Służby Wewnętrznej 8 Dywizji Zmechanizowanej ppłk Kazimierz Kopacki oraz Naczelnik Wydziału III WUSW w Koszalinie mjr Bogusław Małecki.”

W aktach SOR „Kaktus” znajduje się kilkadziesiąt tzw. Meldunków uzupełniających, w których pod poszczególnymi datami zapisano w sposób skondensowany wydarzenia dotyczące rozpracowywanej grupy młodzieży. Autorem tych notatek był kpt. SB Krzysztof Czarnowski:

„1986-09-07
Z wiarygodnych danych operacyjnych wynika, iż figurant przebywając u rodziny w W-wie odwiedził Jacka Kuronia w jego mieszkaniu. Kuroń na wstępie ostrzegł figuranta, że zarówno mieszkanie jak i telefon są na podsłuchu. Borcz miał przekazać dla Kuronia bliżej nieokreślone materiały do przedruku – wychodząc zabrał kilka egzemplarzy „Mazowsza”, które wybrał spośród dużej ilości nielegalnych wydawnictw jakie posiadał Kuroń.

1986-09-11
W ramach ogólnokrajowej akcji przeprowadzono z J. Borczem oraz z A. Tokarskim rozmowy profilaktyczno – ostrzegawcze. Borcz odmówił ujawnienia się i podpisania deklaracji o zaprzestaniu nielegalnej działalności. Był zdecydowany odbyć karę pozbawienia wolności na statusie więźnia politycznego za odmowę pełnienia służby wojskowej. W trakcie rozmowy silnie akcentował swoje związki z Kościołem rzymsko – katolickim. A. Tokarski zgłosił pisemną deklarację lojalności.

1986-09-23
Borcz nie zgłosił się w tym terminie do WKU ani też do wyznaczonej jednostki wojskowej. W dalszym ciągu w rozmowach towarzyskich podtrzymuje wersję odmowy służenia w wojsku i gotowość poniesienia z związku z tym konsekwencji karnych.

1986-10-02
Z informacji uzyskanych w WKU Kołobrzeg wynika, że w Kłodzku zostali zatrzymani podczas próby nielegalnego przekraczania granicy dwaj mieszkańcy Kołobrzegu:
– Arkadiusz Broniarek, lat 19;
– Rafał Jakubiec, lat 19.
Motywem ich działania była chęć uniknięcia służby wojskowej. Broniarek utrzymywał kontakt z Jackiem Borczem, był podejrzany o przechowywanie ulotek szkalujących wojsko. W ostatnim okresie Borcz zaniechał nielegalnej działalności. Ograniczył swoje kontakty; usunął z mieszkania kompromitujące materiały. Poinformował rodzinę o możliwości aresztowania uzyskując aprobatę ojca. Dalsze przedsięwzięcia w sprawie ukierunkowane będą na operacyjne umocnienie się w środowisku figuranta i paraliżowania prób naśladownictwa jego zachowania. Konieczne jest kontynuowanie rozpoznawania figuranta i innych członków nielegalnej grupy, między innymi ze względu na fakt, iż kompetentne organy wojskowe aktualnie przewidują rozwiązanie zaistniałej sytuacji w trybie procesowym.”

Ciąg dalszy w następnych numerach.

Adwokat Edward Stępień